Öz
Timar yoklama defterleri, zeamet ve timar sahiplerinin isimlerini, timar yerlerini, timar miktarlarını, timar tevcih ve intikâl sebeplerini içeren defterlerdir. Osmanlı Devleti timar sisteminde sefere katılmayan, hizmetini yerine getirmeyen sipahileri tespit etmek ve bir bölgedeki timar ve zeametlerin durumunu teftiş etmek için timar yoklamaları yapılmıştır. Yapılan yoklamalar sayesinde, timar sistemi uygulanan sancak ve eyaletlerde timar sahipleri yerinde tespit edilmiş, boşalan ya da nizalı olan timarlar belirlenerek bir düzene sokulmaya çalışılmıştır. Bu şekilde sistemin işleyişe dair doyurucu oranda bilgi veren yoklama defterleri, tarih araştırmaları için son derece önemlidir. Çalışmanın amacı, 1066 numaralı yoklama defterinden hareketle Sivas sancağında timar ve zeametlerin gelirlerini, nahiyelere göre dağılımını, timarların kimin tasarrufunda olduğunu, hangi sebeplerle tevcih ve intikal edildiklerini ortaya koymaktır. Öte yandan çalışma, bir paşa sancağı olan Sivas özelinde, Osmanlı Devleti’nde askerî ve iktisadî yapının en önemli kurumlarından olan timar sistemin işleyişiyle ilgili yapılan çalışmalara katkı sağlamaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- A-Arşiv Belgeleri
- Timar Rûznamçe, Yoklama Defteri (DFE. RZ. d.)
- 1066 Numaralı Yoklama Defteri
- B- Araştırma ve İnceleme Eserler
- AÇIKEL, Ali-Tekin Susam, “Artukabad Kazasının Yerleşim ve Nüfus Yapısı (1455-1600)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XVIII, S. 2, Aralık 2003, s.1-23.
- AFYONCU, Erhan, Osmanlı Devlet Teşkilâtında Defterhâne-i Âmire (XVI-XVIII Yüzyıllar), (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), İstanbul 1997.
- AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Kanunâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, C.3, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1991.
- AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Kanunâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, C.4/1, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1992.
- ALBAYRAK, Sadık, Budin Kanunnâmesi ve Osmanlı Toprak Meselesi, Tecüman Yayınları, İstanbul 1975.
- ARIKAN, Zeki, “Hamit Sancağındaki Timar Düzenine Toplu Bakış”, IX. Türk Tarih Kongresi, C.2, Ankara 1981, s.879-885.
- ARIKAN, Zeki, “Hamit Sancağındaki Timar Düzenine İlişkin Araştırmalar”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S.12, İstanbul 1982, s.101-126.
- AYÇİÇEK, Dönüş, Temettuat Defterlerine Göre Budaközü Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, (Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Niğde 2019.
- BARKAN, Ömer Lütfi-Enver Meriçli, Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988. BARKAN, Ömer Lütfi, “Feodal Düzen ve Osmanlı Timarı”, Türkiyede Toprak Meselesi Toplu Eserler I, Gözlem Yayınları, İstanbul 1980.
- BARKAN, Ömer Lütfi, “Timar”, C. 12/1, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1974, s.286-333.
- DEMİR, Alpaslan, 16. Yüzyılda Samsun Ayıntab Hattı Boyunca Yerleşme, Nüfus ve Ekonomik Yapı, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), Ankara 2007.
- DEMİREL, Ömer, “Sivas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.37, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2002, s. 278-282.
- DÜNDAR, Recep-Aydın Mesut, 958 Numaralı Kıbrıs Timar Yoklama Defteri, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları No.25, Tarih Şubesi Yayınları No.21, Elazığ 2014.
- EMECEN, Feridun M., “Sefere Götürülen Defterlerin Defteri”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu'na Armağan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul 1991, s. 241-268.
- FODOR, Pal, “State and Society, Crisis and Reform, in the 15th-17th Century Ottoman Mirror for Princes,” Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Vol: 40, pp. 217-240.
- GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Kanuni Sultan Süleyman’ın Timar ve Zeamet Tevcihi ile İlgili Fermanları”, Tarih Dergisi, C. 17, S. 22, İstanbul 1967, s. 35-48.
- GÜMÜŞÇÜ, Osman- Küçükaşçı Mustafa Sabri, “Köy”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, C.44 Ek-2, İstanbul 2016, s. 85-87.
- GÜRBÜZ, Adnan, XV-XVI. Yüzyıllarda Sivas Şehrinde İdari ve Ekonomik Yapı, Vakıflar Dergisi, S.26, 1997, s.87-96.
- HOWARD, Douglas A., The Otoman Timar System and Its Transformation:1563-1656, (Indian University Doktora Tezi), 1987.
- IŞIK, Sevgi- Songül Kadıoğlu, Mehmet Yıldırır, Kuyûd-ı Kâdime Arşiv Kataloğu, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı, Yayın No:4, Ankara 2012.
- İLHAN, Mehmet Mehdi, “1518 Tarihli Tapu Tahrir Defterine Göre Âmid Sancağı’nda Timar Dağılımı”, Tarih Enstitüsü Dergisi Prof. M. Tayyib Gökbilgin Hatıra Sayısı, S.12, İstanbul 1982, s.85-100.
- İNALCIK, Halil, “Osmanlı Tımar Rejimi ve Sipahi Ordusu”, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, S. 34, Yıl:3, Ağustos 1965, s.758-765.
- İNALCIK, Halil, “Askerî ve Malî Dönüşüm (1600-1700)”, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016, s. 23-66.
- İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ 1300-1600, Çev: Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1995.
- İNALCIK, Halil, Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-II, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
- İNALCIK, Halil, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
- KARABIYIK, Hümeyra, “12 Numaralı Timar Yoklama Defterine Göre Lefkoşa Kalesi”, “Tarihin İzinde Bir Ömür” Prof. Dr. Nuri Yavuz’a Armağan, Ed.Necdet Hayta, Bahattin Demirtaş, Mustafa Can, Ankara 2019, s. 612-627.
- KILIÇ, Orhan, “1533 Tarihli İcmâl Defterine Göre Rumeli Vilayeti’nde Zaimler ve Sipahiler”, Uluslararası Doğu Avrupa Araştırmalar Dergisi, S.1/1, Yaz 2019, s. 73-125.
- Koçi Bey Risalesi, Sad: Zuhuri Danışman, 1. Baskı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1972.
- LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev: Metin Kıratlı, 5. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993.
- METE, Zekai, “Osmanlı Taşrasında Bürokratik Muâmelât: Sancakbeyi Belge ve Defterleri”, Osmanlı Araştırmaları, C.19, İstanbul 1999, s. 181-221.
- Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Naîmâ, Çev: Zuhuri Danışman, C.III, İstanbul 1967.
- ÖZ, Mehmet, Kanun-ı Kadîmin Peşinde Osmanlı’da “Çözülme” ve Gelenekçi Yorumcuları, Dergâh Yayınları, 3. Baskı, Ekim 2009.
- ÖZTÜRK, Mustafa, “1616 Tarihli Halep Avarız-Hane Defteri”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 8, Ankara 1997, s. 249-293.
- PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993.
- ŞAHİN, İlhan, “Nahiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.32, İstanbul 2006, s.306-308.
- Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul 1999.
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. 2, 11. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
- ÜÇOK, Coşkun, “Osmanlı Devlet Teşkilâtında Timarlar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 4, Ankara 1994, s.525-551.
Öz
Timar checking-out registers are the registers containing the names of zeamet and timar owners, their timar places, the amounts of timar, and the reasons for timar assignment and transfer. In the Ottoman Empire timar system, timar surveys were conducted to identify the cavalrymen who did not participate in the expedition and did not fulfil their services, and to inspect the status of timars and zeamets in a region. Thanks to the surveys, the timar holders were determined on-site in the sanjaks and provinces where the timar system was applied, and the timars that were vacated or in conflict were determined and tried to be put into order. In this way, the attendance registers, which provide satisfactory information about the functioning of the system, are extremely important for historical research. The aim of the study is to reveal the incomes of the timars and zeamets in the Sivas sanjak, their distribution according to the sub-districts, who is in the possession of the timars, and for what reasons they were conferred and transferred, based on the timar checking-out register no. 1066. On the other hand, the study contributes to the studies on the functioning of the timar system, which is one of the most important institutions of the military and economic structure in the Ottoman Empire, in particular Sivas, which is a pasha sanjak.
Anahtar Kelimeler
Checking-out Register, Sivas sanjak, medium-sized revenue grant, small-sized revenue grant, cavalryman.
Kaynakça
- A-Arşiv Belgeleri
- Timar Rûznamçe, Yoklama Defteri (DFE. RZ. d.)
- 1066 Numaralı Yoklama Defteri
- B- Araştırma ve İnceleme Eserler
- AÇIKEL, Ali-Tekin Susam, “Artukabad Kazasının Yerleşim ve Nüfus Yapısı (1455-1600)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XVIII, S. 2, Aralık 2003, s.1-23.
- AFYONCU, Erhan, Osmanlı Devlet Teşkilâtında Defterhâne-i Âmire (XVI-XVIII Yüzyıllar), (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), İstanbul 1997.
- AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Kanunâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, C.3, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1991.
- AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Kanunâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, C.4/1, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1992.
- ALBAYRAK, Sadık, Budin Kanunnâmesi ve Osmanlı Toprak Meselesi, Tecüman Yayınları, İstanbul 1975.
- ARIKAN, Zeki, “Hamit Sancağındaki Timar Düzenine Toplu Bakış”, IX. Türk Tarih Kongresi, C.2, Ankara 1981, s.879-885.
- ARIKAN, Zeki, “Hamit Sancağındaki Timar Düzenine İlişkin Araştırmalar”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S.12, İstanbul 1982, s.101-126.
- AYÇİÇEK, Dönüş, Temettuat Defterlerine Göre Budaközü Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, (Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Niğde 2019.
- BARKAN, Ömer Lütfi-Enver Meriçli, Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988. BARKAN, Ömer Lütfi, “Feodal Düzen ve Osmanlı Timarı”, Türkiyede Toprak Meselesi Toplu Eserler I, Gözlem Yayınları, İstanbul 1980.
- BARKAN, Ömer Lütfi, “Timar”, C. 12/1, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1974, s.286-333.
- DEMİR, Alpaslan, 16. Yüzyılda Samsun Ayıntab Hattı Boyunca Yerleşme, Nüfus ve Ekonomik Yapı, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), Ankara 2007.
- DEMİREL, Ömer, “Sivas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.37, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2002, s. 278-282.
- DÜNDAR, Recep-Aydın Mesut, 958 Numaralı Kıbrıs Timar Yoklama Defteri, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları No.25, Tarih Şubesi Yayınları No.21, Elazığ 2014.
- EMECEN, Feridun M., “Sefere Götürülen Defterlerin Defteri”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu'na Armağan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul 1991, s. 241-268.
- FODOR, Pal, “State and Society, Crisis and Reform, in the 15th-17th Century Ottoman Mirror for Princes,” Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Vol: 40, pp. 217-240.
- GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Kanuni Sultan Süleyman’ın Timar ve Zeamet Tevcihi ile İlgili Fermanları”, Tarih Dergisi, C. 17, S. 22, İstanbul 1967, s. 35-48.
- GÜMÜŞÇÜ, Osman- Küçükaşçı Mustafa Sabri, “Köy”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, C.44 Ek-2, İstanbul 2016, s. 85-87.
- GÜRBÜZ, Adnan, XV-XVI. Yüzyıllarda Sivas Şehrinde İdari ve Ekonomik Yapı, Vakıflar Dergisi, S.26, 1997, s.87-96.
- HOWARD, Douglas A., The Otoman Timar System and Its Transformation:1563-1656, (Indian University Doktora Tezi), 1987.
- IŞIK, Sevgi- Songül Kadıoğlu, Mehmet Yıldırır, Kuyûd-ı Kâdime Arşiv Kataloğu, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı, Yayın No:4, Ankara 2012.
- İLHAN, Mehmet Mehdi, “1518 Tarihli Tapu Tahrir Defterine Göre Âmid Sancağı’nda Timar Dağılımı”, Tarih Enstitüsü Dergisi Prof. M. Tayyib Gökbilgin Hatıra Sayısı, S.12, İstanbul 1982, s.85-100.
- İNALCIK, Halil, “Osmanlı Tımar Rejimi ve Sipahi Ordusu”, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, S. 34, Yıl:3, Ağustos 1965, s.758-765.
- İNALCIK, Halil, “Askerî ve Malî Dönüşüm (1600-1700)”, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016, s. 23-66.
- İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ 1300-1600, Çev: Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1995.
- İNALCIK, Halil, Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-II, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
- İNALCIK, Halil, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
- KARABIYIK, Hümeyra, “12 Numaralı Timar Yoklama Defterine Göre Lefkoşa Kalesi”, “Tarihin İzinde Bir Ömür” Prof. Dr. Nuri Yavuz’a Armağan, Ed.Necdet Hayta, Bahattin Demirtaş, Mustafa Can, Ankara 2019, s. 612-627.
- KILIÇ, Orhan, “1533 Tarihli İcmâl Defterine Göre Rumeli Vilayeti’nde Zaimler ve Sipahiler”, Uluslararası Doğu Avrupa Araştırmalar Dergisi, S.1/1, Yaz 2019, s. 73-125.
- Koçi Bey Risalesi, Sad: Zuhuri Danışman, 1. Baskı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1972.
- LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev: Metin Kıratlı, 5. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993.
- METE, Zekai, “Osmanlı Taşrasında Bürokratik Muâmelât: Sancakbeyi Belge ve Defterleri”, Osmanlı Araştırmaları, C.19, İstanbul 1999, s. 181-221.
- Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Naîmâ, Çev: Zuhuri Danışman, C.III, İstanbul 1967.
- ÖZ, Mehmet, Kanun-ı Kadîmin Peşinde Osmanlı’da “Çözülme” ve Gelenekçi Yorumcuları, Dergâh Yayınları, 3. Baskı, Ekim 2009.
- ÖZTÜRK, Mustafa, “1616 Tarihli Halep Avarız-Hane Defteri”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 8, Ankara 1997, s. 249-293.
- PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993.
- ŞAHİN, İlhan, “Nahiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.32, İstanbul 2006, s.306-308.
- Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul 1999.
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. 2, 11. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
- ÜÇOK, Coşkun, “Osmanlı Devlet Teşkilâtında Timarlar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 4, Ankara 1994, s.525-551.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Yeniçağ Osmanlı Tarihi |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 27 Kasım 2023 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Kasım 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Temmuz 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 15 Sayı: 4 |
