Öz
Bu araştırmada AWIN (2015) tarafından belirlenmiş olan, “atların refah düzeyini belirleme protokolünün” refah düzeyi kriterleri Kırgızistan’ın dağlı mera şartlarında sürü yöntemiyle yetiştirilen Kırgız cinsi atların refah seviyesinin belirlenmesindeki kullanım imkanları karşılaştırma yöntemiyle 9 at sürüsü incelenmiştir.
Bu doğrultuda atların refah düzeyi belirlenirken «Beş Özgürlük» prensiplerine dayanan aşağıdaki kriterlerin ve göstergelerin dikkate alınmasının gerekli olduğu uygun görülmüştür: 1. Kırgızistan’da çoğunlukla yıl boyu dağlı mera şartlarında yetiştirilen atların, refah seviyesinin değerlendirilirken, yılın kış-ilkbahar ve yaz-sonbahar mevsimlerinin göz önüne alınması gereklidir. 2. Kırgızistan’da atların sürü halinde yetiştirildiği göz önüne alınarak, sürüdeki tüm kısrakların ve aygırdın incelemeye alınması gereklidir. 3. Asırlardan beri uygulanan ve günümüzde bile Kırgızistan’da yaygın olarak sürdürülen, atları sürü halinde yetiştirme yönteminin imkanlarının göz önüne alınması gereklidir. 4. Mera şartlarına uygun olarak AWIN tarafından önerilen “İyi beslenme” ve “İyi ahır” refah ilkeleri bir araya getirilerek, “İyi mera” olarak tanımlanmıştır. Bu bağlamda Kırgızistan’da atların; dağlı mera şartlarında ve sürü halinde yetiştirilmelerindeki refah seviyesini değerlendirme sürecinde aşağıdakilerin kabul edilmesinin gerekli olduğu belirtilmiştir (Kriterlere ve göstergelere bağlı eklemeler ve değişikliklerin girilmesiyle) 1) İyi mera; 2) İyi sağlık; 3) Uygun davranış. Kırgızistan’da yetiştirilen 522.600 atın çoğunun 9.147 milyon hektarı oluşturan dağlı meralarda yetiştirildiği göz önüne alınarak, bu atların refah düzeylerini değerlendirmek için protokol geliştirilmesinin gerekli olduğu kanaatine varılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Atların refahı, refah değerlendirme kriterleri, sürü atları, dağ meraları, Kırgızistan
Destekleyen Kurum
Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi ve «Muras Başatı» Toplum Vakfı
Proje Numarası
KTMU-BAP-2020.FB.03
Teşekkür
Araştırma, KTMÜ ve «Muras Başatı» Toplum Vakfı işbirliğiyle "Merada Yetiştirilen Atların Refah Düzeyini Belirleme Kriterlerinin Tespiti" projesi (KTMU-BAP-2020.FB.03) kapsamında yürütülmüştür. KTMÜ ve Muras Başatı Toplum Vakfı'na desteklerinden dolayı teşekkür ediyoruz.
Kaynakça
- AWIN Welfare Assessment Protocol for Horses. 2015. doı: 10.13130/AWIN_HORSES, 2015.
- Blokhuis HJ, Veissier I, Miele M, Jones B. The Welfare Quality® Project and Beyond: Safeguarding Farm Animal Wellbeing. Acta Agric Scand Anim Sci. 2010; 60: 129–140.
- Dalla Costa E, Dai F, Lebelt D, Scholz P, Barbieri S, Canali E, et al. Welfare Assessment of Horses: The AWIN Approach. Anim Welf. 2016a; 25(4): 481–8.
- Dalla Costa E, Dai F, Lebelt D, Scholz P, Barbieri S, Canali E, et al. Initial Outcomes of a Harmonized Approach to Collect Welfare Data in Sport and Leisure Horses. Animal. 2016b; (Jul): 1–7.
- Dalla Costa E, Murray L, Dai F, Canali E, Minero M. Equine on-Farm Welfare Assessment: a Review of Animal-Based İndicators. Anim Welf. 2014; August 1; 23(3): 323–41.
- FAOSTAT. Live Animals. 2020. http://www.fao.org/faostat/en/#data/QA/visualize (Erişim Tarihi: 23.05.2020).
- Hemsworth PH, Mellor DJ, Cronin GM, Tilbrook AJ. Scientific Assessment of Animal Welfare. NZ Vet J. 2015; 63(1): 24–30.
- KRUSK (Kyrgyz Respublikasynyn Uluttuk Statistikalyk Komiteti). Zhylky Sany 2020. http://www.stat.kg/ru/ (Erişim Tarihi: 23.05.2020).
- Kyrgyz Respublikasynyn Zhogorku Keӊeshi. «Zhanybarlardy Korgoo Zhөnүndө» Kyrgyz Respublikasynyn Myyzamy (kattoo № 6-178/20). 2020. http://kenesh.kg/ky/draftlaw/574122/show (Erişim Tarihi: 09.03.2020).
- Kөchmөndөrdүn Zhayttary («Mal Baguuchularga Zhardam Katary Salttuu Bilimderdin» Seriyasy). Tүz. K. Shapakov, RDF. 2011; Bishkek, Mara, 42 b.
- Main DCJ, Kent JP, Wemelsfelder F, Ofner E, Tuyttens FAM. Applications for Methods of on-Farm Welfare Assessment. Anim Welf. 2003; 12: 523–528.
- OIE. Animal Welfare. The OIE Global Animal Welfare Strategy. 2020. https://www.oie.int/en/animal-welfare/oie-standards-and-international-trade/ (Erişim Tarihi: 24.05.2020).
- Phythian CJ, Toft N, Cripps PJ, Michalopoulou E, Winter AC, Jones PH, et al. Inter-Observer Agreement, Diagnostic Sensitivity and Specificity of Animal-Based İndicators of Young Lamb Welfare. Animal. 2013; 7(7): 1182–90. doi: 10.1017/S1751731113000487
- Sommerville R, Brown AF, & Upjohn MA. Standardised Equine-Based Welfare Assessment Tool Used for Six Years in Low and Middle İncome Countries. 2018; PloS one, 13(2), e0192354. doi: 10.1371/journal.pone.0192354
- Stephanie VS. The Kyrgyz Horse: Breed or Type? 2013; July. https://equitrekking.com/articles/entry/kyrgyz-horse-breed (Erişim Tarihi: 24.05.2020). Sydykbekov K. Konevodstvo Kirgizstana i Perspektivı Razvitiya Plemennogo Konevodstva. Vestnik Kyrgyzskogo Natsionalnogo Agrarnogo Universiteta im. K.I. Skryabina 2016; 3(39). S. 74 76.
- Tabirisova RT. On The Organization of Accounting of The Enterprises of Agriculture on Horse Breeding. İzvestiya VUZov Kirgizstana. 2015; 7. S. 91 94.
- Tulobaev A, Niyazbekova Z, Askarbek Gulnaz, Jorubaev S. Specificities of Horse-Herd Keeping the Kyrgyz Horse. Vestnik Kırgızskogo Natsionalnogo Agrarnogo Universiteta im. K.I. Skryabina 2018; 2(47). S. 183 187.
- Valerie Porter, Lawrence Alderson, Stephen JG. Hall D. Phillip Sponenberg Mason's World Encyclopedia of Livestock Breeds and Breeding (sixth edition) 2016; Wallingford: CABI. ISBN 9781780647944.
- Viksten SM, Visser EK, Nyman S, Blokhuis HJ. Developing a Horse Welfare Assessment Protocol. Anim Welf. 2017; 26: 59–65.
- WSPA (World Society for the Protection of Animals). Universal Declaration on Animal Welfare. 2020. http://www.wspa-international.org/wspaswork/udaw/Default.aspx (Erişim Tarihi: 26.05.2020).
Öz
In this study, 9 horse herds were examined using the
comparative method of determining the welfare level of Kyrgyz horses, which
were determined by AWIN (2015), and the criteria of the welfare level of the
“horse welfare determination protocol” in the mountain pasture conditions of
Kyrgyzstan. Accordingly, it is deemed appropriate to consider the following
criteria and indicators based on the principles of «Five Freedoms» in
determining the welfare level of the horses: 1. When evaluating the welfare
level of horses, which are mostly grown in mountainous pasture conditions
throughout the year in Kyrgyzstan, the winter-spring and summer-autumn seasons
of the year should be taken into consideration. 2. Considering that horses are
raised in a herd in Kyrgyzstan, all mare and stallion in the herd should be
examined. 3. The possibilities of the method of raising horses in the herd,
which have been practiced for centuries and are still widely practiced in
Kyrgyzstan, should be taken into consideration. 4. "Good Feeding" and
"Good Housing", proposed by AWIN following pasture conditions, have
been combined and defined as "Good pasture". In this context, horses
in Kyrgyzstan; It was stated that the following should be accepted in the
process of evaluating the level of welfare in mountain pasture conditions and
their flocks (by entering the additions and changes depending on the criteria
and indicators) 1) Good pasture; 2) Good Health; 3) Appropriate Behavior.
Considering that most of the 522.600 horses raised in Kyrgyzstan are raised on
mountain pastures that make up 9.147 million hectares, it is concluded that a protocol should be
developed to evaluate the welfare of these horses.
Anahtar Kelimeler
Welfare of horses, criteria for assessing welfare, herd horses, mountain pastures, Kyrgyzstan
Proje Numarası
KTMU-BAP-2020.FB.03
Kaynakça
- AWIN Welfare Assessment Protocol for Horses. 2015. doı: 10.13130/AWIN_HORSES, 2015.
- Blokhuis HJ, Veissier I, Miele M, Jones B. The Welfare Quality® Project and Beyond: Safeguarding Farm Animal Wellbeing. Acta Agric Scand Anim Sci. 2010; 60: 129–140.
- Dalla Costa E, Dai F, Lebelt D, Scholz P, Barbieri S, Canali E, et al. Welfare Assessment of Horses: The AWIN Approach. Anim Welf. 2016a; 25(4): 481–8.
- Dalla Costa E, Dai F, Lebelt D, Scholz P, Barbieri S, Canali E, et al. Initial Outcomes of a Harmonized Approach to Collect Welfare Data in Sport and Leisure Horses. Animal. 2016b; (Jul): 1–7.
- Dalla Costa E, Murray L, Dai F, Canali E, Minero M. Equine on-Farm Welfare Assessment: a Review of Animal-Based İndicators. Anim Welf. 2014; August 1; 23(3): 323–41.
- FAOSTAT. Live Animals. 2020. http://www.fao.org/faostat/en/#data/QA/visualize (Erişim Tarihi: 23.05.2020).
- Hemsworth PH, Mellor DJ, Cronin GM, Tilbrook AJ. Scientific Assessment of Animal Welfare. NZ Vet J. 2015; 63(1): 24–30.
- KRUSK (Kyrgyz Respublikasynyn Uluttuk Statistikalyk Komiteti). Zhylky Sany 2020. http://www.stat.kg/ru/ (Erişim Tarihi: 23.05.2020).
- Kyrgyz Respublikasynyn Zhogorku Keӊeshi. «Zhanybarlardy Korgoo Zhөnүndө» Kyrgyz Respublikasynyn Myyzamy (kattoo № 6-178/20). 2020. http://kenesh.kg/ky/draftlaw/574122/show (Erişim Tarihi: 09.03.2020).
- Kөchmөndөrdүn Zhayttary («Mal Baguuchularga Zhardam Katary Salttuu Bilimderdin» Seriyasy). Tүz. K. Shapakov, RDF. 2011; Bishkek, Mara, 42 b.
- Main DCJ, Kent JP, Wemelsfelder F, Ofner E, Tuyttens FAM. Applications for Methods of on-Farm Welfare Assessment. Anim Welf. 2003; 12: 523–528.
- OIE. Animal Welfare. The OIE Global Animal Welfare Strategy. 2020. https://www.oie.int/en/animal-welfare/oie-standards-and-international-trade/ (Erişim Tarihi: 24.05.2020).
- Phythian CJ, Toft N, Cripps PJ, Michalopoulou E, Winter AC, Jones PH, et al. Inter-Observer Agreement, Diagnostic Sensitivity and Specificity of Animal-Based İndicators of Young Lamb Welfare. Animal. 2013; 7(7): 1182–90. doi: 10.1017/S1751731113000487
- Sommerville R, Brown AF, & Upjohn MA. Standardised Equine-Based Welfare Assessment Tool Used for Six Years in Low and Middle İncome Countries. 2018; PloS one, 13(2), e0192354. doi: 10.1371/journal.pone.0192354
- Stephanie VS. The Kyrgyz Horse: Breed or Type? 2013; July. https://equitrekking.com/articles/entry/kyrgyz-horse-breed (Erişim Tarihi: 24.05.2020). Sydykbekov K. Konevodstvo Kirgizstana i Perspektivı Razvitiya Plemennogo Konevodstva. Vestnik Kyrgyzskogo Natsionalnogo Agrarnogo Universiteta im. K.I. Skryabina 2016; 3(39). S. 74 76.
- Tabirisova RT. On The Organization of Accounting of The Enterprises of Agriculture on Horse Breeding. İzvestiya VUZov Kirgizstana. 2015; 7. S. 91 94.
- Tulobaev A, Niyazbekova Z, Askarbek Gulnaz, Jorubaev S. Specificities of Horse-Herd Keeping the Kyrgyz Horse. Vestnik Kırgızskogo Natsionalnogo Agrarnogo Universiteta im. K.I. Skryabina 2018; 2(47). S. 183 187.
- Valerie Porter, Lawrence Alderson, Stephen JG. Hall D. Phillip Sponenberg Mason's World Encyclopedia of Livestock Breeds and Breeding (sixth edition) 2016; Wallingford: CABI. ISBN 9781780647944.
- Viksten SM, Visser EK, Nyman S, Blokhuis HJ. Developing a Horse Welfare Assessment Protocol. Anim Welf. 2017; 26: 59–65.
- WSPA (World Society for the Protection of Animals). Universal Declaration on Animal Welfare. 2020. http://www.wspa-international.org/wspaswork/udaw/Default.aspx (Erişim Tarihi: 26.05.2020).
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Hayvansal Üretim (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Proje Numarası | KTMU-BAP-2020.FB.03 |
| Yayımlanma Tarihi | 28 Aralık 2020 |
| Gönderilme Tarihi | 20 Temmuz 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 10 Sayı: 2 |